گوهر معنا

در افسانه‌های کهن گاهی برمی‌خوریم به ماجرای رهروی گم‌شده در بیابانی بی‌سرو‌ بن، دور از زاد و قافله، که در نهایت سرگشتگی و نومیدی دل به هلاک می‌نهد. در این هنگام ناگهان سواری از افق دوردست نمایان می‌شود و پیکر نیمه‌جان او را بر ترک خود می‌نشاند و در کنار آبادی رهایش می‌کند و خود باز به بیابان می‌زند و ناپدید می‌گردد. داستان رسیدن شمس به مولانا و ناپدید شدن او بی‌شباهت به این ماجراهای افسانه‌ای نیست.
پژوهشگری که در مولانا می‌نگرد از توجه به دو مسئله‌ مهم غافل نتواند بود: اول منابع و مبادی افکار مولانا، و دوم کیفیت و میزان دریافت مخاطبان معاصر و مریدان از سخنان مولانا. اگر معارف سلطان‌العلما و مقالات شمس تبریزی به لحاظ مسئله‌ اول اهمیت دارد، رساله سپهسالار و مثنوی‌های سلطان ولد نیز راهنمای خوبی برای تحقیق در مسئله دوم است.